Η Επανάσταση των Δερβενοχωρίων - 1821
Περαχώρα: Ηρωική προμετωπίδα του Αγώνα στην Κορινθία
Η Περαχώρα προσέφερε κατά τη διάρκεια του Αγώνα της Εθνεγερσίας πολλές και ανεκτίμητες υπηρεσίες στην πατρίδα και έγινε χώρος σημαντικών ιστορικών εξελίξεων. Πλούσια υπήρξε η επαναστατική δράση των Περαχωριτών και πολύπλευρη η συμβολή τους στους εθνικούς αγώνες.
Οι Περαχωρίτες και οι Μπισιώτες έγιναν μπροστάρηδες και πρωταγωνιστές των αγώνων της Κορινθίας, με την Επανάσταση των Φιλικών των Δερβενοχωρίων στις 15 Μαρτίου 1821, μεταλαμπαδεύοντας αστραπιαία την επαναστατική φλόγα τους και στα υπόλοιπα αρβανιτοχώρια των Γερανείων και του Κιθαιρώνα.
Στις 27 Μαρτίου, 1.500 ένοπλοι Δερβενοχωρίτες συμπράτοντας με τους επαναστάτες οπλαρχηγούς της Αίγινας, της Κούλουρης, του Πόρου, της Ύδρας, της Σολυγείας και του Φενεού – 600 ακόμη οπλοφόροι, όλοι Αρβανίτες – ξεκίνησαν να κάνουν πραγματικότητα το όνειρο της Λευτεριάς στην κορινθιακή γη. Σύσσωμοι συμμετείχαν στις πολεμικές επιχειρήσεις στην περιοχή του Ισθμού, της Παλαιάς Κορίνθου και του Ακροκορίνθου, αιφνιδιάζοντας τους Οθωμανούς του Κιαμήλ Μπέη, έχοντας πρωταγωνιστικό ρόλο και στις τρεις πολιορκίες του, έως την παράδοση του κάστρου στους Έλληνες.
01
Ηθικά ερείσματα & επαναστατικός όρκος
Η δράση των Περαχωριτών δεν οφείλεται μονάχα σε συγκυριακά κίνητρα ή γεωπολιτικούς υπολογισμούς. Οι αγωνιστές των Δερβενοχωρίων διέπονταν από υψηλό ήθος και ακλόνητη πίστη στον Θεό, την ελευθερία και το καθήκον προς την πατρίδα. Σε επιστολή τους προς τον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, δήλωναν απερίφραστα την πρόθεσή τους να θυσιάσουν ακόμη και την τελευταία ρανίδα του αίματός τους για την Πίστη, το Γένος, την Πατρίδα.1
Η δήλωση αυτή, με το βαθύ θεολογικό και εθνοκεντρικό της περιεχόμενο, αποκαλύπτει τον καθολικό χαρακτήρα της θυσίας τους. Ενσυνείδητοι του χρέους τους, διακήρυξαν την προθυμία τους να αφανιστούν ηθικά και πνευματικά, εάν αποδεικνύονταν ανάξιοι του όρκου τους. Τέτοιο ήταν το μέγεθος της φιλοπατρίας τους.
Κυριακούλης Μαυρομιχάλης
02
Ο δισταγμός των Νοταραίων - Απουσία ηγεσίας στην Κορινθία
Την ίδια στιγμή που οι Δερβενοχωρίτες είχαν ήδη ξεσηκωθεί, οι ισχυροί προύχοντες της Κορίνθου, οι Νοταραίοι, αντιμετώπιζαν την προοπτική της Επανάστασης με επιφυλακτικότητα. Η παλαιά και πλούσια αυτή οικογένεια, εγκατεστημένη στα Τρίκαλα Κορινθίας, η οποία επί μακρόν εξουσίαζε τον τόπο και καθοδηγούσε τη γνώμη των Κορινθίων, δίσταζε να προχωρήσει στην εξέγερση. Η επιφυλακτικότητα αυτή βασιζόταν σε δύο βασικούς λόγους:
Πολιτικός υπολογισμός: Οι Νοταραίοι θεώρησαν πως δεν είχαν ακόμη ωριμάσει οι συνθήκες για μια επιτυχημένη εξέγερση. Έκριναν πως έλειπε η κατάλληλη στρατιωτική προετοιμασία και η εξασφάλιση συμμαχιών με ξένες δυνάμεις, που θα μπορούσαν να εγγυηθούν τη βιωσιμότητα του Αγώνα.
Συναισθηματική επιφύλαξη:Ο βοεβόδας της Κορίνθου, Κιαμήλ Μπέης, κρατούσε ομήρους δύο μέλη της οικογένειας Νοταρά: τον Σωτήρη στην Τρίπολη και τον Ανδρίκο στον Ακροκόρινθο. Οι όμηροι αυτοί χρησιμοποιούνταν ως μοχλός πίεσης για την αποτροπή επαναστατικών ενεργειών.2
Παρά την αρχική τους άρνηση, ωστόσο, οι Νοταραίοι είχαν προηγουμένως εκφράσει την προθυμία τους να συμπράξουν με τους Κορίνθιους οπλαρχηγούς – ανάμεσά τους και ο Περαχωρίτης Γεώργιος Διδασκαλόπουλος. Η ατολμία τους, όμως, τελικά απέτρεψε την ανάληψη ηγετικού ρόλου στην περιοχή.
03
Ο Αμβρόσιος Σιναΐτης - Η σπίθα της Επανάστασης στην Περαχώρα
Η απογοήτευση από τη στάση των Νοταραίων δεν ανέκοψε τον ενθουσιασμό του Αμβρόσιου Σιναΐτη, πρωτοσύγκελου της Επισκοπής Χριστιανουπόλεως, δραστήριου μέλους της Φιλικής Εταιρείας και ιερωμένου με φλογερή πίστη στην Επανάσταση. Ο Αμβρόσιος, απεσταλμένος των Καλαβρυτινών προκρίτων, μετέβη στην Περαχώρα για να συναντήσει τον Διδασκαλόπουλο. Η συνάντηση αυτή υπήρξε μοιραία για την πορεία του Αγώνα στην Κορινθία.
Το γράμμα των Καλαβρυτινών προκρίτων διαβάστηκε δημοσίως και λειτούργησε ως κάλεσμα αφύπνισης. Ο Διδασκαλόπουλος και οι Περαχωρίτες με ενθουσιασμό αποδέχτηκαν τα επαναστατικά κελεύσματα των Καλαβρυτινών. Η φλόγα γρήγορα μεταλαμπαδεύτηκε στα αρβανιτοχώρια των Γερανείων και του Κιθαιρώνα, τα οποία, αμέσως, το ένα μετά το άλλο συντάσσονταν στην Επανάσταση.3, 4
Κόρινθος
04
Ο Γεώργιος Διδασκαλόπουλος – Εμβληματική μορφή των Δερβενοχωρίων
Ο Γεώργιος Διδασκαλόπουλος, αρχηγός των Περαχωριτών, προερχόταν από επιφανή οικογένεια της Δωρίδας, που είχε εγκατασταθεί στην Περαχώρα γύρω στα 1770-1772, έπειτα από τις αιματηρές καταδιώξεις των Τουρκαλβανών στη Ρούμελη. Η οικογένεια είχε παράδοση σε λόγιους, αρχιερείς και προκρίτους, ενώ ήταν γνωστή για την προσήλωσή της στην Παιδεία και την Εκκλησία.
Έως τις παραμονές της Επανάστασης ήταν, λόγω των γραμματικών του γνώσεων, έμπιστος και ιδιαίτερος Γραμματέας του πανίσχυρου Τούρκου δυνάστη της Κορινθίας, Κιαμήλ Μπέη. Κάτω από αυτήν του την ιδιότητα μπορούσε να κινείται και να εργάζεται για τον ιερό σκοπό της Φιλικής Εταιρείας, χωρίς να βάζει σε υποψίες τους Τούρκους.
Ο Διδασκαλόπουλος μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Νικηφόρο Παμπούκη, ελληνοδιδάσκαλο της Ύδρας. Υπήρξε το 4ο μέλος της Φιλικής Εταιρείας στην Πελοπόννησο. Έχοντας πλήρη επίγνωση των κινδύνων, προσέφερε τις υπηρεσίες του, ως αρχηγός, στον επαναστατημένο λαό της Περαχώρας, οργανώνοντας τις πρώτες ένοπλες δυνάμεις της περιοχής. Ο ίδιος μύησε στη Φιλική Εταιρεία σημαντικά πρόσωπα από την Κορινθία και τα Μέγαρα, μεταξύ των οποίων ήταν ο Περαχωρίτης υποπρόξενος της Ρωσίας Σταύρος Νικολάου, ο Δημόσιος Ταμίας Αναγνώστης Οικονομόπουλος, ο έμπορος Αθανάσιος Μαρτζέλος, προεστοί και πρόσωπα με επιρροή όπως οι Χατζηαναγνώστης Ράφτης (Προεστός της Κορίνθου) και ο Χατζημελέτης Ράτης (Μπισιώτης), καθώς και άλλοι Περαχωρίτες. Με δική του σύσταση κατηχήθηκαν οι αδελφοί του Στάμος και Βασίλειος Διδασκαλόπουλος, ο παπα-Σταμάτης Πρωτοπαπάς και ο ηγούμενος της Μονής του Σωτήρος του Σχοίνου παπα-Αθανάσιος.
Ο Διδασκαλόπουλος δεν ήταν μονάχα ηγέτης στρατιωτικός, αλλά και πνευματικός καθοδηγητής, κινητήριος μοχλός της αφύπνισης και συντονιστής της επικοινωνίας με άλλους επαναστάτες. Η μαρτυρία του Ιωάννη Φιλήμονα επιβεβαιώνει τη μεγάλη του επιρροή: ήταν ο κύριος αγωγός μέσω του οποίου ο Φιλικός Αμβρόσιος Σιναΐτης μετέδωσε τα επαναστατικά μηνύματα στις γύρω περιοχές.
05
Η Επανάσταση των Δερβενοχωρίων
Η Φιλική Εταιρεία βρήκε πρόσφορο έδαφος στην Περαχώρα, όπου οι κάτοικοι, με άσβεστη την εθνική τους συνείδηση, ανταποκρίθηκαν με ενθουσιασμό στο κάλεσμα της Επανάστασης.
Οι Δερβενοχωρίτες, αν και δεν γνώρισαν σε βάθος την οθωμανική καταπίεση, ήταν από τους πρώτους που εντάχθηκαν στον Αγώνα, αποφασισμένοι να αγωνιστούν για την ελευθερία της πατρίδας. Η πρώτη φλόγα της Επανάστασης στα Γεράνεια άναψε στην Περαχώρα και σύντομα εξαπλώθηκε σε γειτονικές περιοχές (Μπίσια, Κούντουρα, Βίλια, Μέγαρα).
Στις 15 Μαρτίου 1821, οι Φιλικοί και οι πρόκριτοι των Δερβενοχωρίων συγκεντρώθηκαν στην Περαχώρα, αποφάσισαν την έναρξη της επανάστασης στην περιοχή και ενημέρωσαν με πατριωτική επιστολή τον Ι. Κλάδο, Πρόξενο της Ρωσίας στην Ύδρα, και τους Υδραίους προκρίτους, επιδιώκοντας να παρακινήσουν και άλλους στον ξεσηκωμό. Την επιστολή συνέταξε ο Γεώργιος Διδασκαλόπουλος, εκπροσωπώντας τους Περαχωρίτες και όλους τους Δερβενοχωρίτες.5
Η συμμετοχή των Δερβενοχωριτών στην Επανάσταση αναγνωρίστηκε από Έλληνες και ξένους ιστορικούς της εποχής (Γ. Φίνλεϋ, Γ. Γκέρμπιν, Γουσταύος Φρ. Χέρτβεργ, Σπυρίδων Τρικούπης, Ιωάννης Φιλήμων κ.ά.).6,7
06
Οι πρώτες πολεμικές αψιμαχίες
Στις 22 και 23 Μαρτίου 1821, τα Δερβενοχώρια βρίσκονταν σε πολεμική εγρήγορση. Οι κάτοικοι συνέλαβαν Τούρκους ταχυδρόμους και φρουρούς του Κιαμήλ Μπέη, τους οποίους, σύμφωνα με την παράδοση, θανάτωσαν στην Κακιά Σκάλα. Τα νέα των πρώτων αυτών εξεγέρσεων έφτασαν σύντομα και διογκωμένα στην Κόρινθο, προκαλώντας πανικό στις τουρκικές οικογένειες που κατέφυγαν στο κάστρο του Ακροκορίνθου για προστασία.
Η μητέρα του Κιαμήλ Μπέη, η Νουρή Μπεγίνα, αντέδρασε σκληρά, διατάζοντας καταστολή της επανάστασης και τη θανάτωση κάθε εξεγερμένου. Ως αντίποινα, διέταξε τη δολοφονία του Σπήλιου Νοταρά και τη σύλληψη του Ανδρίκου Νοταρά, ο οποίος εκτελέστηκε λίγο αργότερα, σε μια προσπάθεια εκφοβισμού των προκρίτων της Κορινθίας ώστε να αποτραπεί η συμμετοχή τους στον Αγώνα.
07
Συγκέντρωση οπλαρχηγών και ένοπλου σώματος
Το βράδυ της 24ης Μαρτίου 1821, παραμονή του Ευαγγελισμού, οι καμπάνες ήχησαν πανηγυρικά στα Δερβενοχώρια, σηματοδοτώντας την Ανάσταση του Γένους. Ολόκληρος ο πληθυσμός συγκεντρώθηκε στις εκκλησίες. Στην Περαχώρα, στον ναό των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, αντί για τον εσπερινό του Ευαγγελισμού τελέστηκε με συγκίνηση και ενθουσιασμό η Λειτουργία της Αναστάσεως.8 Εκεί συγκεντρώθηκαν ένοπλοι Δερβενοχωρίτες και οπλαρχηγοί από την Αίγινα, την Κούλουρη, τον Πόρο, την Ύδρα και τη Σολυγεία, έτοιμοι για τον μεγάλο αγώνα.
Την ίδια ώρα, Τούρκοι ιππείς από την Κόρινθο εξαπέλυσαν έρευνες για τη σύλληψη του Περαχωρίτη Σταύρου Νικολάου, Ρώσου Υποπρόξενου στην Κόρινθο, θεωρώντας τον πρωτεργάτη της εξέγερσης μαζί με τον Διδασκαλόπουλο. Ωστόσο, ο Νικολάου κατέφυγε στην επαναστατημένη Περαχώρα και από εκεί, ανήμερα του Ευαγγελισμού, στις 25 Μαρτίου 1821, απέστειλε επιστολή προς τον Ρώσο Πρόξενο της Ύδρας, Ιωάννη Κλάδο, ενημερώνοντάς τον για τις εξελίξεις.9
08
Οι πολεμικές επιχειρήσεις
Στις 27 Μαρτίου 1821, περίπου 1.500 Δερβενοχωρίτες συγκεντρώθηκαν στην εκκλησία της Παναγίας στην Περαχώρα για παράκληση και ξεκίνησαν αποφασιστικά την επαναστατική τους δράση, με όραμα την απελευθέρωση.10 Οι Οθωμανοί της Κορίνθου, αιφνιδιασμένοι από την ξαφνική αυτή κινητοποίηση και από τη συγκρότηση σώματος 2.200 περίπου Ελλήνων στρατιωτών στην περιοχή των Κεγχριών και του Ισθμού, κλείστηκαν στο φρούριο του Ακροκορίνθου. Η απόφαση αυτή πάρθηκε από τη μητέρα του Κιαμήλ Μπέη, καθώς ο ίδιος απουσίαζε στην Τρίπολη. Μόλις λίγοι Τούρκοι έμειναν στον πύργο του Καρά Σούλου, είτε για να διευκολύνουν τη μεταφορά νερού στο φρούριο είτε επειδή δεν πρόλαβαν να καταφύγουν σε αυτό.11
Ο Ιωάννης Φιλήμων περιγράφει με λεπτομέρεια τις πολεμικές επιχειρήσεις στην ευρύτερη περιοχή, στις οποίες οι Περαχωρίτες με επικεφαλής τον Διδασκαλόπουλο διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο. Οι πρώτες συγκρούσεις στον Ισθμό, την Παλαιά Κόρινθο και το φρούριο του Ακροκορίνθου αποτελούν την απαρχή της εμπέδωσης της Επανάστασης στην Κορινθία, με μπροστάρηδες τους Περαχωρίτες, τους Μπισιώτες και άλλους Δερβενοχωρίτες. Η επαναστατική αυτή κινητοποίηση ενέπνευσε και άλλες περιοχές της Αττικής, της Βοιωτίας και της Κορινθίας.12, 13
09
«Οι Έλληνες τον αγώνα ποιούνται ου περί χρημάτων αλλά περί αρετής»
Οι Περαχωρίτες συμμετείχαν ενεργά και στις τρεις πολιορκίες του Ακροκορίνθου έως την τελική παράδοση του φρουρίου στις 14 Ιανουαρίου 1822 στους Έλληνες. Καθ’ όλη τη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων στη επικράτεια της Κορίνθου επέδειξαν αξιοσημείωτο πατριωτισμό, γενναιότητα, πολεμική αρετή, αλλά και απαράμιλλη ηθική στάση.
Όταν έπεσαν στα χέρια τους οι πλούσιες αποθήκες του Κιαμήλ Μπέη, οι Περαχωρίτες τις σεβάστηκαν και δεν παραβίασαν το περιεχόμενό τους, σφραγίζοντάς τες για να διασφαλίσουν τα τρόφιμα που προορίζονταν για το στράτευμα. Η πράξη αυτή τιμάται ιδιαίτερα από τον Αμβρόσιο Φραντζή, ο οποίος εξάρει τη σεμνότητα και την ανιδιοτέλειά τους.14, 15
Παρά τη γενική απόφαση τα λάφυρα να διατεθούν υπέρ του δημοσίου συμφέροντος, επικράτησε σύγχυση, αταξία και διαρπαγή των θησαυρών. Πολιτικά πρόσωπα και ένοπλα τμήματα που έφτασαν στην Κόρινθο για πλιάτσικο λεηλάτησαν το φρούριο και παραβίασαν τη συνθήκη για ασφαλή αποχώρηση των Οθωμανών. Το γεγονός αυτό αποκάλυψε τα βαθύτερα προβλήματα στην ηγεσία της Επανάστασης, καθώς η αντιπαράθεση μεταξύ πολιτικών και στρατιωτικών για τη διοίκηση και τη διαχείριση των πόρων γρήγορα μετετράπη σε επικίνδυνη διχόνοια.
Μέσα σε αυτό το κλίμα, οι Περαχωρίτες και οι λοιποί Δερβενοχωρίτες στάθηκαν ως φωτεινή εξαίρεση. Ενώ είχαν επωμιστεί μεγάλο βάρος της πολιορκίας για εννέα μήνες, αρνήθηκαν να πάρουν το μερίδιό τους από τα λάφυρα, δηλώνοντας χαρακτηριστικά στον Δημήτριο Υψηλάντη – δια στόματος του Γεώργιου Διδασκαλόπουλου : «Αφιερώνουσιν εις το Γένος το επιβάλλον αυτοίς μέρος των λαφύρων της ακροπόλεως (Ακροκορίνθου)». Αυτή η πράξη υπερηφάνειας και αρετής απέδειξε ότι δεν πολεμούσαν για πλούτη, αλλά για την ελευθερία και το ιδανικό της πατρίδας, τηρώντας στο ακέραιο τη ρήση των αρχαίων:
«Οι Έλληνες τον αγώνα ποιούνται ου περί χρημάτων αλλά περί αρετής».