Η Συνταγματική Κυβέρνηση της Περαχώρας
(1831 - 1832)
«ΕΝΩΣΙΣ - ΣΥΝΤΑΓΜΑ»
Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας και την επίτευξη της εθνικής ανεξαρτησίας, η Περαχώρα διατήρησε τον ιστορικό της ρόλο, αναλαμβάνοντας εκ νέου ενεργή συμμετοχή στους αγώνες του ελληνικού λαού, αυτή τη φορά για τη θεμελίωση της Δημοκρατίας και την κατοχύρωση των δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη. Ως προπύργιο Ελευθερίας στα Δερβενοχώρια της Μεγαρίδας Γης, η Περαχώρα αποτέλεσε την έδρα της Επαναστατικής Κυβέρνησης των Συνταγματικών υπό τον Ιωάννη Κωλέττη. Για περισσότερο από τρεις μήνες, φιλοξένησε πολιτικούς, διανοούμενους και χιλιάδες στρατιώτες από τη Ρούμελη που υποστήριζαν την ανάγκη θέσπισης Συντάγματος, ιδίως μετά τη δολοφονία του πρώτου Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια. Το χωριό μετατράπηκε σε κέντρο πολιτικών εξελίξεων και σε εφαλτήριο νέων αγώνων για τη συνταγματική συγκρότηση της χώρας, συνεισφέροντας καθοριστικά στη διαμόρφωση της πολιτικής συνείδησης του έθνους έως την παραχώρηση του πρώτου Ελληνικού Συντάγματος το 1844 από τον βασιλιά Όθωνα.
01
Η δολοφονία του Ι. Καποδίστρια
Η Τριανδρία της Διοικητικής Επιτροπής της Ελλάδος Την Κυριακή 27 Σεπτεμβρίου 1831, ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας, Ιωάννης Καποδίστριας, δολοφονήθηκε στο Ναύπλιο από τους Κωνσταντίνο και Γεώργιο Μαυρομιχάλη. Η πράξη αυτή σόκαρε βαθιά τον ελληνικό λαό, καθώς ο Καποδίστριας υπήρξε ηγετική μορφή στα πρώτα βήματα του νεοσύστατου κράτους, σύμβολο ελπίδας και σταθερότητας.
Η απώλειά του προκάλεσε μεγάλη αναταραχή στην πρωτεύουσα, με τον κίνδυνο να ξεσπάσουν ταραχές και κινήματα. Ο τακτικός στρατός επενέβη άμεσα για την επιβολή της τάξης, ενώ δυνάμεις των αγγλικών και γαλλικών στόλων προστάτευσαν τους Αντιπρέσβεις των Μεγάλων Δυνάμεων (Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας).
Την ίδια ημέρα, η Γερουσία, υπό την προεδρία του Δ. Τσαμαδού, αποφάσισε τη σύσταση τριμελούς Διοικητικής Επιτροπής για την αποφυγή ακυβερνησίας. Πρόεδρος ανέλαβε ο Αυγουστίνος Καποδίστριας, αδελφός του δολοφονηθέντος, με μέλη τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τον Ιωάννη Κωλέττη.
Κύριοι στόχοι της Επιτροπής ήταν η διατήρηση της τάξης και η εσωτερική ειρήνη, καθώς και η άμεση σύγκληση Εθνικής Συνέλευσης, όπως είχε προγραμματιστεί επί Ι. Καποδίστρια, για την αντιμετώπιση του πολιτειακού κενού και τη μελλοντική διακυβέρνηση της χώρας.
Η διεξαγωγή εκλογών για την ανάδειξη Εθνικών Παραστατών Η Διοικητική Επιτροπή ανέλαβε την ευθύνη της διεξαγωγής εκλογών για την ανάδειξη αντιπροσώπων στην Εθνοσυνέλευση, με σκοπό την επίλυση του πολιτικού κενού που άφησε η δολοφονία του Ι. Καποδίστρια. Οι εκλογές προκάλεσαν έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις μεταξύ των Κυβερνητικών του Αυγουστίνου Καποδίστρια και των Συνταγματικών του Ιωάννη Κωλέττη. Το πολιτικό κλίμα υπήρξε διχαστικό, με πιέσεις και παρεμβάσεις από κομματάρχες και τοπικούς παράγοντες. Επιπλέον, η ανάμειξη των Μεγάλων Δυνάμεων ενέτεινε τη σύγκρουση: η Γαλλία υποστήριζε τους Συνταγματικούς, ενώ η Ρωσία τους Κυβερνητικούς.
Η Σύγκληση της Ε΄ Εθνοσυνέλευσης / Άργος 5 Δεκεμβρίου 1831 Η εκλογική διαδικασία για την Ε' Εθνοσυνέλευση χαρακτηρίστηκε από εκτεταμένη βία, νοθεία και παρατυπίες, με αποτέλεσμα στο Άργος - τόπο σύγκλησης της Ε΄ Εθνοσυνέλευσης των Ελλήνων - να καταφθάσουν υπερδιπλάσιοι πληρεξούσιοι, προκαλώντας σύγχυση ως προς τη νομιμότητά τους. Η Γερουσία, αδυνατώντας να ελέγξει την κατάσταση, όρισε επταμελή εξελεγκτική επιτροπή, η οποία αναγνώρισε ως νόμιμους 90 πληρεξουσίους, κυρίως αντιπολιτευόμενους της κυβέρνησης. Από αυτούς οι 50 προέρχονταν από τη Στερεά Ελλάδα, 8 από την Κρήτη, 22 από την Πελοπόννησο και 10 από τα νησιά. Οι πληρεξούσιοι που εκπροσώπησαν στην Εθνική Συνέλευση την επαρχία της Κορίνθου ήταν οι Πανούτσος Νοταράς, Γ. Νοταράς και Β. Κουρουσόπουλος, ενώ παραστάτης Μεγαρίδος (Δερβενοχωρίων) ήταν ο Ν. Λογοθετόπουλος. Οι εντάσεις κορυφώθηκαν όταν οι Κυβερνητικοί, με πρωτοβουλία του Θ. Κολοκοτρώνη, εξέλεξαν τον Αυγουστίνο Καποδίστρια ως Πρόεδρο της Κυβέρνησης, απόφαση που απορρίφθηκε από τους Συνταγματικούς. Ακολούθησαν τριήμερες αιματηρές συγκρούσεις στο Άργος ανάμεσα στις φιλοκυβερνητικές δυνάμεις (Θ. Κολοκοτρώνης, Νικηταράς, Κ. Τζαβέλας, Δ. Καλλέργης) και τους Ρουμελιώτες ενόπλους της αντιπολίτευσης υπό τον Κωλέττη. Οι Συνταγματικοί, πιεσμένοι στρατιωτικά και χωρίς εφόδια, ζήτησαν ειρηνική αποχώρηση, αίτημα που τελικά έγινε αποδεκτό, παρά τις αντιρρήσεις κάποιων ακραίων στοιχείων. Έτσι, η βαθιά πολιτική ρήξη και η διάσπαση της Εθνοσυνέλευσης έφεραν την Ελλάδα στα πρόθυρα νέου εμφυλίου.
Η Σημαία των Συνταγματικών
02
Αποχώρηση των Συνταγματικών από το Άργος
Μετάβαση στην Κόρινθο και στην Περαχώρα Στις 12 Δεκεμβρίου 1831, περίπου 2.000 αντικυβερνητικοί, μαζί με τον Ι. Κωλέττη, αναχώρησαν από το Άργος και συγκρότησαν νέα Συνέλευση στην Κόρινθο, εκλέγοντας τον Γ. Κουντουριώτη πρόεδρο της νέας Διοικητικής Επιτροπής , τρίτο μέλος τον Ανδρέα Ζαΐμη, και επιπλέον δύο υπουργούς.
Την επόμενη μέρα, ο Πανούτσος Νοταράς, πρόεδρος της Κατ’ επανάληψιν Δ΄ των Ελλήνων Εθνικής Συνελεύσεως, κάλεσε τους πληρεξουσίους να συγκεντρωθούν στην Περαχώρα για να αποφασίσουν για την πορεία της χώρας. Έτσι, δημιουργήθηκαν δύο κέντρα εξουσίας: μία κυβέρνηση στο Ναύπλιο υπό τον Αυγουστίνο Καποδίστρια και άλλη στην Περαχώρα υπό τον Κωλέττη. Η Ελλάδα βυθίστηκε ξανά σε εμφύλιο και διχασμό.
Η Περαχώρα στρατηγείο των Συνταγματικών: Μέσα Δεκέμβρη 1831. Στην Περαχώρα μεταφέρεται το στρατηγείο των Συνταγματικών και το κεφαλοχώρι γίνεται έδρα κυβέρνησης και τόπος συνέλευσης των παραστατών του έθνους. Για τρεις περίπου μήνες στην Περαχώρα και στα Μέγαρα – κέντρα πολύ σημαντικών πολιτικών εξελίξεων – χτυπά η καρδιά της πολιτικής ζωής της έθνους.
Εθνικοί παραστάτες και πλήθος σπουδαίων οπλαρχηγών – αγωνιστών της Επανάστασης του ’21 με πολύ σημαντική συμβολή στα χρόνια της Εθνεγερσίας βρέθηκαν στην Περαχώρα στο πλευρό της Κυβέρνησης των Συνταγματικών. Αγωνιζόμενοι όλοι στους δύσκολους καιρούς του 1832 για τη Δημοκρατία, την καθιέρωση Νόμων, την Ευνομία, την κατοχύρωση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος.
Στην Περαχώρα και στα Μέγαρα – χτυπούσε η καρδιά της πολιτικής ζωής της έθνους με την παρουσία πολιτικών, στρατιωτικών (6000 ένοπλοι άντρες / ρουμελιώτικος στρατός), πληρεξουσίων του έθνους, λογίων και διανοουμένων της εποχής, πολιτικών παρατηρητών και αντιπροσώπων των Μεγάλων Δυνάμεων.
Νικόλαος Ζέρβας
Σουλιώτης επαναστάτης & αρχιστράτηγος με δράση στην Ήπειρο & στην Ακαρνανία
Τσάμης Καρατάσος
Αγωνιστής – οπλαρχηγός που έδρασε στη Νάουσα
Ιωάννης Στράτος
Αγωνιστής – στρατιωτικός που έδρασε στη Δυτική Στερεά Ελλάδα
Γαρδικιώτης Γρίβας
Οπλαρχηγός και αγωνιστής του 1821 στρατιωτικός της οθωμανικής περιόδου
Ανδρέας Ίσκος Καραΐσκος
Αρματολός του Βάλτου στην Δυτική Ελλάδα και πολιτικός
Θεόδωρος Γρίβας
Αγωνιστής του 1821, αρχιστράτηγος της Κυβέρνησης των Συνταγματικών
Κώστας Μπότσαρης
Σουλιώτης στρατιωτικός-πολιτικός αδερφός του Μάρκου Μπότσαρη
Ιωάννης Στάικος
Στρατιωτικός & πολιτικός, έδρασε στις περιοχές του Αγρινίου & και του Μεσολογγίου
Νικόλαος Κριεζώτης
Οπλαρχηγός από τους διαπρεπέστερους στην Εύβοια, στρατηγός & πολιτικός
Βάσος Μαυροβουνιώτης
Σέρβικης καταγωγής οπλαρχηγός του 1821 & στρατιωτικός της οθωνικής περιόδου
Ο ναός των Ταξιαρχών στην Περαχώρα στεγάζει την Εθνοσυνέλευση
Στον ιστορικό ναό των Παμμεγίστων Ταξιαρχών έλαβαν χώρα οι συνεδριάσεις της αντι-συνέλευσης / αντικαποδιστριακής (Δ΄ κατ’ επανάληψιν Εθνική Συνέλευσις 1831-1832), της Κυβέρνησης των Συνταγματικών (Ιωάννη Κωλέττη, Ανδρέα Ζαΐμη, Γεώργιου Κουντουριώτη) και των λοιπών αντικυβερνητικών πληρεξουσίων.
Ο ναός – τρίκλιτη βασιλική χτισμένη στα μέσα του 18ου αιώνα με τοιχογραφίες του έτους 1767, έργα του αγιογράφου Ανδρέα Αναγνώστου – υπήρξε τόπος προσευχής αλλά και χώρος λήψης σημαντικών ιστορικών εθνικών αποφάσεων σπουδαίων Αγωνιστών κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821. Ο ιστορικός ναός καταστράφηκε ολοσχερώς κατά τους σεισμούς με επίκεντρο τη θάλασσα των Αλκυονίδων Νήσων, στις 24 Φεβρουαρίου 1981.
Πολιτικοί, στρατιωτικοί, λόγιοι συρρέουν στην Περαχώρα. Μαζί με τους στρατιωτικούς στην Περαχώρα βρέθηκε και πλήθος νεαρών φιλελεύθερων λογίων Φαναριωτών, με ευγενική καταγωγή και ευρωπαϊκή εκπαίδευση, οι οποίοι υπηρετούσαν, ως λειτουργοί, την Κυβέρνηση της Περαχώρας, προσδοκώντας με την αλλαγή της πολιτικής κατάστασης στην Ελλάδα στην προσωπική τους ευδοκίμηση. Ανάμεσά τους ο ποιητής Αλέξανδρος Σούτσος, ο Σκαρλάτος Ρωσσέτης, ο Ιωάννης Σούτσος, ο Κωνσταντίνος Δούκας και ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής. Την Περαχώρα επισκέφτηκε και ο Φιλέλληνας Βαυαρός λόγιος Ειρηναίος Θείρσιος, που ανέλαβε προσωπικές πρωτοβουλίες διαπραγματευτικού έργου ανάμεσα στους αντιμαχόμενους. Ανέπτυξε διαμεσολαβητικές προσπάθειες ειρήνευσης των δύο αντιμαχόμενων Κυβερνήσεων, Ναυπλίου και Περαχώρας, χωρίς ωστόσο να τα καταφέρει.
Ναός Παμμεγίστων Ταξιαρχών Περαχώρας
Ο Στρατηγός Ιωάννης Μακρυγιάννης στην Περαχώρα1, 2 Τον βαρύ χειμώνα του 1831-32 ο Στρατηγός Ιωάννης Μακρυγιάννης, βρέθηκε στην Περαχώρα, έχοντας και αυτός προσχωρήσει στο στρατόπεδο των Συνταγματικών, υπηρέτησε την επαναστατική κυβέρνηση του Ι. Κωλέττη, λαμβάνοντας και εκτελώντας οδηγίες στρατιωτικής δράσης. Στα απομνημονεύματά του θα εξάρει τη συγκινητική προθυμία, την ειλικρίνεια, τον πατριωτισμό, την ανιδιοτελή προσφορά και το φιλότιμο των Περαχωριτών.
Ο Όρκος και οι Συνταγματικές Σημαίες της Περαχώρας
«Σύνταγμα! Ορκίζομαι εις σε και θέλω αποθάνει δι’ εσέ· τον θάνατον δεν ψηφώ, το Σύνταγμά μου να ζήση επιθυμώ.»
Ρίγη συγκίνησης πλημμυρίζουν στην καρδιά μας οι Συνταγματικές Σημαίες της Περαχώρας που για τους Περαχωρίτες και τις Περαχωρίτισσες σηματοδοτούν και ορίζουν – μαζί με τόσα άλλα – τους αγώνες και την προσφορά και του δικού μας τόπου στην Εθνική Ιστορία και στην πορεία του έθνους προς την Ελευθερία και τη Δημοκρατία. Οι σημαίες ανήκουν στην κατηγορία εκείνων των ελληνικών επαναστατικών σημαιών που παρουσιάστηκαν στον ελληνικό χώρο κατά το 1831 και 1832 μετά τη δολοφονία του Ι. Καποδίστρια και τις πολιτικές ανωμαλίες που ακολούθησαν, εκφράζοντας το διαχρονικό, διαρκές και διακαές αίτημα του ελληνικού λαού για την καθιέρωση Συντάγματος και τη συνταγματική διακυβέρνηση της χώρας. Χρησιμοποιήθηκαν κατά την εισβολή των Ρουμελιωτών στην Πελοπόννησο (25 Μαρτίου 1832) και στην Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 για την καθιέρωση Συντάγματος. Οι Συνταγματικές Σημαίες της Περαχώρας βρίσκονται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο (Παλαιά Βουλή), τεκμήρια ιερά και πολύτιμα για τους ιστορικούς αγώνες της Περαχώρας και της ανεκτίμητης προσφοράς της.
03
Απειλή για νέο εμφύλιο
Η στάση και ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων στη διχοστασία των Ελλήνων :
Μετά τη δολοφονία του Ι. Καποδίστρια, η πολιτική κρίση στην Ελλάδα οξύνθηκε επικίνδυνα. Οι τάξεις των Συνταγματικών με επίκεντρο την Περαχώρα, ενισχυμένες από προσωπικότητες όπως ο Ι. Κωλέττης, ο Α. Μαυροκορδάτος, οι Κουντουριώτηδες και ο Α. Ζαΐμης, απαιτούσαν Σύνταγμα και απειλούσαν με εισβολή στην Πελοπόννησο. Από την άλλη, η κυβέρνηση του Ναυπλίου με επικεφαλής τον Αυγουστίνο Καποδίστρια, στηριζόταν κυρίως στον Θ. Κολοκοτρώνη. Οι δύο αντίπαλες παρατάξεις, η καθεμιά με δική της κυβέρνηση, ανταγωνίζονταν πολιτικά και στρατιωτικά, προκαλώντας ένοπλες συγκρούσεις και διχόνοια.
Οι Μεγάλες Δυνάμεις – Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία – παρακολουθούσαν στενά τις εξελίξεις και επιχείρησαν να επηρεάσουν καθοριστικά τα πράγματα, επιδιώκοντας αφενός την αποκατάσταση της εσωτερικής τάξης και αφετέρου την εδραίωση της επιρροής τους.3 Το Πρωτόκολλο της Συνδιάσκεψης του Λονδίνου (7 Ιανουαρίου 1832) όριζε την κυβέρνηση του Αυγουστίνου ως τη νόμιμη προσωρινή αρχή και καλούσε σε συνδιαλλαγή τα πολιτικά κόμματα
Η αναγνώριση της κυβέρνησης του Ναυπλίου από τους Αντιπρέσβεις, η επιβολή γενικής αμνηστίας και η προώθηση της εκλογής ηγεμόνα δεν κατεύνασαν τα πνεύματα. Αντιθέτως, εξόργισαν τους Συνταγματικούς και οδήγησαν σε περαιτέρω σκλήρυνση της στάσης τους. Υδραίοι και Ρουμελιώτες, με επικεφαλής τον Ι. Κωλέττη, καταδίκασαν τις αποφάσεις των Δυνάμεων και με επαναστατικές προκηρύξεις κήρυξαν ανοιχτά την ανατροπή του Αυγουστίνου.
Η αναγνώριση της κυβέρνησης του Ναυπλίου από τους Αντιπρέσβεις, η επιβολή γενικής αμνηστίας και η προώθηση της εκλογής ηγεμόνα δεν κατεύνασαν τα πνεύματα. Αντιθέτως, εξόργισαν τους Συνταγματικούς και οδήγησαν σε περαιτέρω σκλήρυνση της στάσης τους. Υδραίοι και Ρουμελιώτες, με επικεφαλής τον Ι. Κωλέττη, καταδίκασαν τις αποφάσεις των Δυνάμεων και με επαναστατικές προκηρύξεις κήρυξαν ανοιχτά την ανατροπή του Αυγουστίνου.
04
Εισβολή των Συνταγματικών στην Πελοπόννησο για την κατάλυση του «κράτους» του Αυγουστίνου Καποδίστρια
Σύγκρουση των αντιπάλων στον Ισθμό και νίκη των Συνταγματικών
Στις 18 Μαρτίου 1832, με το Πρακτικό της Δ΄ κατ’ επανάληψη Εθνικής Συνέλευσης, οι Έλληνες πληρεξούσιοι στην Περαχώρα προετοίμασαν τον λαό για την επικείμενη εισβολή των Συνταγματικών στην Πελοπόννησο. Λίγες ημέρες μετά, στις 24 Μαρτίου, το αρχείο της Συνταγματικής Κυβέρνησης παραδόθηκε στη δημογεροντία της Περαχώρας, και όλα τέθηκαν σε ετοιμότητα. Την 25η Μαρτίου, ανήμερα του Ευαγγελισμού, τα ρουμελιώτικα στρατεύματα και οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι μετέβησαν στο Λουτράκι, λειτουργήθηκαν στον βυζαντινό ναό του Αγίου Ανδρέα και όρκισαν τις σημαίες τους στο Σύνταγμα. Κατόπιν, κατευθύνθηκαν προς τον Ισθμό. Περίπου 1.200 άνδρες υπό τον Ι. Κωλέττη εισέβαλαν στην Πελοπόννησο, συγκρουόμενοι με 900 κυβερνητικούς στρατιώτες, που σε μεγάλο μέρος αποτελούνταν από απείθαρχους Πελοποννήσιους χωρικούς. Η μάχη κρίθηκε μέσα σε δύο ώρες: οι Συνταγματικοί νίκησαν τον κυβερνητικό στρατό και προέλασαν προς το Άργος και το Ναύπλιο, απολαμβάνοντας την αποδοχή του λαού. Η επικράτησή τους σηματοδότησε την κατάρρευση της κυβέρνησης του Αυγουστίνου Καποδίστρια και εγκαινίασε μια νέα πολιτική εποχή για την Ελλάδα.